Formy i modele ustrojowe państwa

FORMY PAŃSTWA I MODELE USTROJOWE

Państwa możemy podzielić ze względu na sposób sprawowania w nich rządów. W zależności od tego jakie kryterium przyjmiemy możemy wyróżnić:

1.  jeśli weźmiemy za kryterium formę rządów państwa dzielimy na: monarchię i republikę

2. ze względu na reżim polityczny możemy wyróżnić: państwo demokratyczne, autorytarne, totalitarne

3. ze względu na ustrój terytorialny państwa dzielimy na: państwo unitarne, złożone

Rozwijając temat:

1. Forma rządów

● mówi jaka jest struktura i jakie są relacje między najważniejszymi organami państwa, jak powoływana jest głowa państwa.

● ze względu na formę rządów państwa dzielimy na monarchię i republiki.

a)      MONARCHIA

● głowa państwa to monarcha, czyli cesarz, król, sułtan, książe itp. (ważne! maturzyści często myślą, że monarcha to tylko król! Nic bardziej mylnegoJ)

● władza monarchy jest najczęściej dziedziczna (np. dziś w Danii, Wielkiej Brytanii) lub pochodzi z wyboru (monarchia elekcyjna w RP Obojga Narodów – przykład- Stanisław August Poniatowski)

● władza monarchy jest zazwyczaj dożywotnia

● monarchie można podzielić na: nieograniczone ( nic władzy monarchy nie ogranicza) -np. despotyczna monarchia w Egipcie, dziś w Arabii Saudyjskiej i ograniczone (czyli władcy już nie wszystko wolno, jego funkcja jest głownie reprezentacyjna, ogranicza go np. konstytucja) – np. monarchia konstytucyjna w Monako, monarchia parlamentarna w Belgii, monarchia konstytucyjna w Wielkiej Brytanii.  

●  monarchie dzielimy też na: despotyczne – władca miał pełnię władzy, był właścicielem całej ziemi w państwie, pełnił funkcję najwyższego kapłana, często uznawany był za istotę boską (Egipt),  patrymonialne – (od łac. Patrymonium – „ojcowizna”). Monarcha był właścicielem całej ziemi w państwie, jego władza miała też sankcję religijną („namaszczenie boskie”, była podparta niby wolą boską na zasadzie „bóg mnie wybrał”, „bóg mi dał władzę”). Ponieważ państwo wraz z poddanymi stanowiło „ojcowiznę” przechodziło ono z ojca na syna. Taki typ monarchii występował w Europie wczesnośredniowieczna. Monarchia stanowa – powstała, gdy wzrosło polityczne i ekonomiczne znaczenie poszczególnych stanów (stany były grupami w społeczeństwach feudalnych wyodrębnionymi ze względu na to czym dane osoby się zajmowały). Do stanów zaliczano m.in: rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopów. Z czasem zaczęły się pojawiać reprezentacje poszczególnych stanów (oczywiście chłopi byli poza tym) np. w postaci parlamentów. Miały one funkcję opiniodawczo – doradcze w stosunku do monarchy (XIII, XIV w. Anglia, Francja)

●  inny podział mówi o monarchiach:

                                                                                      absolutnych –  monarcha ma władzę całkowitą i niepodzielną. Sam ustanawia prawa, ale im nie podlega. Nawet jak istnieją organy przedstawicielskie, to nie mają ona wielkiego znaczenia. Ten rodzaj monarchii narodził się na początku XVII w. we Francji (np. Ludwik XIV  - król francuski i jego słynne powiedzenie „państwo to ja”).

                                                                                  konstytucyjnych -  kompetencje monarchy ogranicza konstytucja, która część jego dotychczasowych kompetencji przekazuje organom przedstawicielskim (np. parlamenty). Np. Monako, Maroko

                                                                                           parlamentarnych – Monarcha ma bardzo ograniczone kompetencje, najczęściej pełni funkcję jedynie reprezentacyjną. Np. Anglia, Hiszpania, Belgia, Norwegia.

                                              

b)     REPUBLIKA

● w tym przypadku najwyższe organy w państwie wybierają ludzie (albo wszyscy, albo ograniczona ich część, która ma prawo głosu – kiedyś np. głosować mogli tylko mężczyźni), na określony czas. Zaliczyć tu można większość współczesnych demokracji np. Polska, Niemcy, Francja, Włochy

1.   Reżim polityczny

● reżim polityczny to metody i środki sprawowania władzy. Ze względu na reżim polityczny państwa możemy podzielić na:

    a) PAŃSTWO DEMOKRATYCZNE

● początki demokracji sięgają starożytnej Grecji.

● w tych państwach władza należy do ludzi, ludzie ją wybierają, ludzie w sposób określony prawem mogą władzę odwołać (najczęściej głosując na kogoś innego w kolejnych wyborach)

● państwo takie oparte jest na zasadach tolerancji, równości wobec prawa wszystkich obywateli, szacunku do obywateli, pluralizmu politycznego (czyli są różne partie, organizacje, które konkurują o nasze głosy, pluralizm- czyli różnorodność), wolności słowa

● występuje trójpodział władzy (władzę dzielimy na: ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą).

b) PAŃSTWO AUTORYTARNE

● występuje tu silna władza wykonawcza należąca do jednostki, która próbuje przynajmniej być autorytetem (władza opiera się na „autorytecie” jednostki, często jej charyzmie, temu, że umie porwać tłum)

● jednocześnie rozbudowany jest aparat przymusu (wojsko, policja)

● nie ma warunków do rozwoju wolnego społeczeństwa

● ludzie nie mają rzeczywistego wpływu na władzę

● udział polityczny obywateli jest kontrolowany

● w przeciwieństwie do państwa totalitarnego terror nie jest aż tak rozbudowany, a ideologia nie ma tak wielkiego znaczenia (państwo nie wnika w życie obywateli tak głęboko, nie stara się kontrolować tego co myślą)

● przykładem takiego państwa była np. Polska po przewrocie majowym pod rządami Piłsudskiego

c) PAŃSTWO TOTALITARNE

● najgorszy do życia rodzaj państwa

● istnieje tu powszechna kontrola ludzi, każdego aspektu ich życia, chęć kontrolowania nawet ich myśli

● totalna indoktrynacja (czyli pranie mózgu)

●Wszędzie obecna jest propaganda zgodna z obowiązującą ideologią,

● życie całego państwa organizuje jedna ideologia, która odgrywa kluczowe znaczenie. Np. dla faszystowskich Niemiec ideologia zawarta w Mein Kampf Hitlera mówiła jak wygląda prawdziwy, wartościowy Niemiec (blondyn, niebieskie oczy itp.), mówiła kto jest wrogiem, kogo trzeba zwalczać (zaczęto od Żydów), mówiła że Niemcy to rasa panów itp.  Zgodnie z tą ideologią Niemcy prowadziły swoją politykę, a później wojnę.

● władza w totalitaryzmie  skupiona jest w rękach jednej partii np. NSDAP w faszystowskich Niemczech

● interes, życie jednostki podporządkowane jest interesowi państwa (dla hitlerowców to państwo niemieckie było najwyższą wartością, ludzie (nawet Niemcy), którzy byli dla państwa bezużyteczni (np. kalecy, chorzy psychicznie) byli likwidowani.

●nie ma miejsca dla poglądów innych od tych, które propaguje władza, nie ma wolności słowa

● często występuje kult jednostki, wodza (Stalin , Hitler)

 ● wszechobecny jest terror

● w sumie jest to system podobny do autorytarnego. To co go odróżnia to jeszcze większy terror i to , że w totalitaryzmie kontrola jest wszechobecna, władza chce ingerować w to co ludzie myślą, prać im mózgi. W autorytaryzmie władzy zazwyczaj wystarcza, że ludzie się nie buntują i robią co władza chce. To co ludzie tak na prawdę myślą nie jest dla władzy tak istotne. W totalitaryzmie władza chce panować nie tylko nad tym co ludzi robią, ale też nad ludzkimi umysłami i duszami. Jest to system najbardziej ogłupiający i niszczący ludzi.

3. Ustrój terytorialny:

● ustrój to sposób w jaki państwo jest zorganizowane

● ze względu na ustrój państwa możemy podzielić na:

a)      PAŃSTWA UNITARNE

   

●  jest to po prostu państwo jednolite wewnętrznie.

● na całym obszarze państwa  obowiązuje to samo prawo, ten sam ustrój, to samo obywatelstwo,

● poszczególne regiony nie mają niezależności politycznej – każdy organ i instytucja podporządkowane są organom centralnym (władzy centralnej – w Polsce jest to władza centralna w Warszawie)

 ● przykład: Polska, Finlandia, Węgry

                 b) PAŃSTWA ZŁOŻONE

●tutaj państwo podzielone jest na części składowe (poszczególne regiony), które mają mniejszą lub większą samodzielność, własny system prawodawczy, wykonawczy, sądowniczy. A więc mają własne prawa, ustalają na swoim terytorium własne zasady, mają swoją władzę, która podejmuje wiele samodzielnych decyzji.

● kiedyś państwem złożonym była np. Rzeczpospolita Obojga Narodów (połączenie Polski i Litwy)

● dziś: wyróżniamy dwa rodzaje państw złożonych:

                                                                                   - federacje – części składowe tego państwa mają duży zakres niezależności, ale nie mają prawa do secesji (a więc, by z państwa wystąpić, odłączyć się). Nie maja też prawa do prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej. Pewne działania, jak np. polityka zagraniczna są więc zarezerwowane dla władzy centralnej w stolicy, ale inne są w gestii poszczególnych regionów. Przykładem jest tu USA – poszczególne stany bardzo różnią się od siebie jeśli chodzi o system prawny – niektórych jest np. kara śmierci, w innych nie. Inny przykład to landy w Niemczech. Każda federacja jest specyficzna, w niektórych państwach niezależność poszczególnych części jest bardzo duża, w innych mniejsza. Często to rozwiązanie wprowadza się w krajach, które zamieszkują różne narody, grupy etniczne, gdzie są różnice kulturowe (np. mówi się w różnych językach). Takim przykładem jest Hiszpania, gdzie są takie regiony jak np. Kraj Basków, Andaluzja, Katalonia, Walencja. Tam podział kraju był konieczny, bo poszczególne części kraju mają odrębną tożsamość, często języki, zwyczaje, kulturę, chcą same o wielu rzeczach decydować. Był to sposób na to, by Hiszpania się nie rozpadła. To jakby powiedzieć – damy wam dużo niezależności, o wielu rzeczach sami będziecie decydować, ale nie opuszczajcie nas;)

                                                                                  - konfederacje- związek państw połączonych ze sobą dla realizacji określonych celów. Państwa te zachowują suwerenność, ale pewne funkcje chcą wykonywać wspólnie np. funkcję obronną czy gospodarczą. Stosunki między tymi państwami reguluje prawo międzynarodowe. Często powołują one pewne organy, by podejmować decyzje. W tych organach każde z państw ma taką samą liczbę głosów, jest tak samo ważne. Przykładem może być Unia Europejska czy Wspólnota Niepodległych Państw (powstała po rozpadzie ZSRR).